Nếu sự khó có được một cuộc sống làm người được rảnh rỗi và thuận lợi không được suy niệm, người ta sẽ không suy nghĩ về Giáo Pháp, nên những suy niệm như vậy rất quan trọng. Về mặt địa điểm, hãy đến nơi có sâu bọ, kiến, và nhiều loại thú vật. Về phần tư thế, hãy ngồi xếp bằng, hai tay kết định ấn.
Sự nói đến “nhàn rỗi và thuận lợi” là tám loại nhàn rỗi và mười loại thuận lợi mà hiện nay chúng ta có. Nó làm cuộc sống này khác biệt. Thân hiện tại này rất khó có được. Liên quan đến thân này, chúng ta trong một hoàn cảnh hiếm có ở thời buổi hiện đại này. Ngày nay, phụ nữ thường giết con họ khi chúng còn trong bào thai. Trước đây không lâu một phụ nữ ở miền Nam nước Mỹ đã lái xe xuống hồ giết chết hai con của bà ta; và người ta sững sờ làm sao họ lại có thể làm như vậy. Họ thật ngạc nhiên. Tôi lại hoàn toàn không thấy ngạc nhiên. Có một phụ nữ khác ném con xuống cầu, và người ta ngạc nhiên tại sao người mẹ lại có thể làm điều đó. Từ khía cạnh của tôi, điều này hoàn toàn không ngạc nhiên. Một số phụ nữ phá thai ba hay bốn lần. Khi điều đó thật phổ biến, tại sao lại ngạc nhiên rằng một phụ nữ phải đợi ít lâu khi để giết con khi chúng lớn lên một chút? Có gì khác biệt lớn đâu?
Cuộc sống làm người mà hiện nay chúng ta có được có thể là động cơ để đạt Phật quả. Nó có thể là lý do cho chúng ta phục vụ hiệu quả cho nhu cầu của người khác và làm nhẹ bớt đau khổ của họ. Đây là tiềm năng chúng ta có với thân hiện tại này. Khi chúng ta xem kỹ những phẩm tính của Phật quả, chúng có vẻ như đáng kinh ngạc. Đúng như vậy, nhưng chúng ta nên nhận ra rằng thân hiện tại này hoạt động như một nguyên nhân để đạt được những phẩm tính kỳ lạ đấy của Phật quả. Tương tự, về mặt tỉnh thức tâm linh chúng ta có thể thấu hiểu tình thương và lòng bi to lớn trong sự sợ hãi tràn ngập trạng thái tâm thức đó. Một lần nữa, hãy nhận biết rằng tỉnh thức tâm linh là điều gì đó có thể được trau dồi với thân này. Để học hỏi nhiều hơn về sự quý báu và hiếm có của cuộc sống làm người với nhàn rỗi và thuận lợi, đơn giản chỉ quay trở lại những Tư Tưởng làm Chuyển Tâm. Nó là sự đi trở lại từ A, B, C mà khi bạn đạt được, hãy tiếp tục trở lại với nó.
Hãy suy nghĩ trong tâm theo cách này: “Than ôi! Có được cuộc sống con người chỉ ở bây giờ. Nếu không thể đem Giáo Pháp vào thì sau này rất khó có được. Ngoài ra, việc chỉ có cuộc sống con người cho tôi là không đủ, vì những chúng sanh trong tam giới đang lang thang lâu dài trong những trạng thái bất hạnh, ôi đáng thương thay!”
Thốt ra miệng những lời này trong giọng nói nhẹ nhàng và để chúng khởi lên trong sự chú tâm của bạn: “Than ôi! Than ôi! Khốn khổ thân tôi! Có được cuộc sống con người quý báu chỉ ở bây giờ, nếu tôi thất bại trong việc hoàn tất bất cứ Giáo Pháp nào trong đời này, thì rất khó có được cuộc sống làm người sau này. Thương thay cho những người tái sanh trong ba trạng thái bất hạnh của hiện hữu!”
Sinh khởi sự chú tâm của bạn với những lời này và thiền định như sau: “Khắp vũ trụ bao la cho đến tận cùng của không gian, chúng sanh đang kêu gào đau khổ trong cõi địa ngục, ngạ quỷ đang chịu đựng đau khổ không thể chịu nổi của đói và khát; và tất cả thú vật – bao gồm cọp, beo, gấu đen, gấu nâu, chó, cáo, sói, trâu yak, dê, và cừu – ăn thịt lẫn nhau. Ở dưới đất, kiến đỏ, kiến đen, bò cạp, nhền nhện, và mọi loại côn trùng đầy trên đất giết hại lẫn nhau. Dưới nước, vô số sinh vật sống trong nước bao gồm cá, ếch nhái, nòng nọc giết lẫn nhau. Và trong bầu trời, kên kên, diều hâu, chim ưng, đại bàng, chim sẻ, quạ, bồ câu, chim ác là, chim chích, v.v… đầy trong bầu trời giết và ăn thịt lẫn nhau. Ngay cả các côn trùng có cánh đầy trong bầu trời và trên đất đều ăn thịt những sinh vật khác, tạo ra những âm thanh đáng sợ.”
Trong chu trình luân hồi này, có những loại đau khổ chung mà mọi chúng sanh là chủ thể. Rồi có những đau khổ đặc biệt gắn liền với nhiều cõi khác nhau của luân hồi, trong đó người ta có thể bị sinh vào đó. Nói chung, cường độ của đau khổ, cách thức phải kinh nghiệm đau khổ, và thời gian chịu đau khổ được tạo ra bởi chính hành động của người đó. Nghiệp của người đó là yếu tố quyết định.
Hãy quán tưởng toàn bộ bầu trời và trái đất di động và rung chuyển, bao la và đáng sợ. Sau đó suy nghĩ như vầy: “Ở giữa chúng, tôi đơn độc trên một đỉnh núi cao, không bạn đồng hành. Chỉ mình tôi có được cuộc sống làm người, và tôi sắp rơi xuống. Than ôi! Giữa vô số cư dân của các cõi địa ngục, ngạ quỷ, súc sinh, chỉ mình tôi có được cuộc sống con người. Có phải hoàn cảnh độc nhất hiện tại này chỉ là vận may của tôi, hay nó xuất hiện bởi năng lực của công đức? Có được thân người rồi, thật khó kiếm lại, giờ đây nếu tôi không có mục đích, rơi trở lại trắng tay, tôi sẽ kinh nghiệm những đau khổ tràn ngập ở đó. Thật lãng phí biết bao! Bây giờ tôi có được thân người khó kiếm, không có thời gian để lãng phí, vì giờ đây chẳng mấy chốc tôi sẽ bị rơi xuống đó. Vậy cách gì tốt nhất để tránh không rơi xuống đó? Nó ở đâu? Than ôi! Khốn khổ thân tôi? Ôi, tôi sợ quá!”
Tha thiết thốt ra những lời than vãn này: “Than ôi, tôi sợ quá! Có nhiều chúng sanh trong trạng thái khốn khổ của sinh tử. Việc có được cuộc sống làm người thật hiếm. Và chẳng mấy chốc tôi sẽ rơi xuống đó. Thân người khó kiếm lại dễ bị huỷ hoại. Tôi có thể làm gì để được giải thoát? Nếu có một con đường, tôi sẽ đi theo nó.”
Cuộc sống con người là “khó tìm” mà “dễ bị phá hủy”. Đem lại những nguyên nhân dẫn đến việc có được một cuộc sống làm người với nhàn rỗi và thuận lợi thật khó có. Mà một khi có được lại rất dễ mất. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc mất nó. Người ta cần phát sinh quyết tâm rất mạnh mẽ để làm bất cứ những gì có thể để có được cuộc sống làm người lần nữa.
Trong khi bạn thốt ra những lời than này, giống như trước, hãy quán tưởng vị thầy tâm linh đầu tiên của bạn xuất hiện trong bầu trời phía trước, phô diễn ấn ban sự bảo vệ. Quán tưởng Ngài thốt ra những lời này với bạn: “Than ôi! Có được cuộc sống làm người với nhàn rỗi và thuận lợi thật khó tìm, giờ đây có được nó rồi, và nó thì vô thường. Chẳng mấy chốc con sẽ rơi vào một trạng thái khốn khổ của sinh tử. Nếu điều gì đó có ý nghĩa to lớn mà không hoàn thiện ngay bây giờ, thì rất khó kiếm được cuộc sống làm người sau này. Hãy nhìn vô số chúng sanh để thấy là nó có hiếm hay không. Hãy dựa vào cuộc sống làm người này để thành tựu Phật quả!”
Sự nói đến “điều gì đó có ý nghĩa to lớn,” gắn liền với cả mục đích của chính người đó cũng như với việc phục vụ những nhu cầu của người khác. Không làm gì cả với cuộc sống này mà muốn hoàn tất cả hai điều đó rồi sau đó tự hỏi liệu có hy vọng đạt được hoàn cảnh tương tự như vậy trong tương lai hay không là điều rất vô lý.
Ngay khi bạn nghe những lời này, hãy suy ngẫm, “Than ôi! Giữa vô số chúng sanh như vậy, chỉ mình tôi có được cuộc sống làm người, là điều thật khó đạt được. Giờ đây tôi sẽ tự giải thoát khỏi những đau khổ của vòng sinh tử, sau đó tôi sẽ giải thoát mọi chúng sanh ở cõi dưới này. Bây giờ không có thời gian để sao lãng, vì tôi phải nhanh chóng đem họ đến trạng thái của Phật tánh.” Ngay khi phát sinh tinh thần tỉnh thức với những tư duy này, hãy quán tưởng tinh túy của những tia sáng từ ngực vị Thầy tâm linh của bạn đi vào bạn, lập tức làm bạn tới cõi Sukhavati. Sau đó vô số tia sáng xuất hiện từ ngực bạn, và đem từng chúng sanh đến cõi Sukhavati. Hãy trau dồi lòng bi hùng mạnh cho tất cả chúng sanh.
Điều này giống như sự kêu gọi thức dậy, hãy nói, “Ngay bây giờ, hãy nhìn xem bạn làm được gì; hãy nhìn vào cơ hội hiện nay của bạn.” Hiếm thấy ai nói rằng họ muốn làm việc vì lợi ích của người khác và hành động họ lại chẳng vị tha. Mà trong lúc họ cố giúp người khác họ không thể giúp ngay chính bản thân mình. Họ vẫn là chủ thể cho chính ảo tưởng của họ. Điều này giống như người mù dẫn dắt người mù. Trước khi tâm bạn an định khỏi phiền não thì bạn vẫn chưa được trang bị tốt để phục vụ nhu cầu của người khác một cách hiệu quả. Một số người có thể đồng ý rằng bây giờ liệu họ cố tập trung giúp đỡ người khác, có giống như người mù cố dẫn người mù hay không. Trong thực tế, chúng ta phải thật sự cố gắng giúp đỡ người khác. Tôi không nói rằng cố gắng giúp người khác là sai. Điều đó là tốt. Nhưng mức độ và tính chất của việc phục vụ mà chúng ta cống hiến bây giờ đôi khi hoàn toàn giả tạo, nên tôi đề nghị rằng chúng ta nên thấy mình liệu có biểu hiện phục vụ người khác hiệu quả và chân thành hơn không .
Để minh họa điều này, đây là một câu chuyện về một vị đại lama ở Tây Tạng. Rất nhiều lama đến thăm Ngài, và Ngài đều chào đón họ. Khi một vị tăng đến thăm, Ngài hỏi những gì ông ta biết về một lama nào đó. Vị tu sĩ nói với Ngài, “Ồ, ông ấy đang làm những việc to lớn. Ông ta xây tháp, in ấn Kinh sách, và xây dựng tu viện, đền chùa.” Vào lúc nghe điều này, vị lama nói, “Ồ, điều đó tốt, nhưng thực hành Giáo Pháp chân thực có phải còn tốt hơn không.” Vào một dịp khác, Ngài hỏi về vị lama khác. Vị tu sĩ trả lời, “Ồ, ông ấy làm nhiều việc thiện. Ông ta giảng dạy Giáo Pháp và có nhiều đệ tử. Ngài nói, “Điều đó rất tốt, nhưng việc thực hành Giáo Pháp chân thực còn tốt biết bao.” Vào dịp khác, Ngài hỏi về một lama khác; và vị tu sĩ trả lời, “Ông ấy nhập thất rất nghiêm ngặt, đang tụng niệm mantra.” Vị lama già nói, “Ồ điều đó rất tốt, nhưng thực hành Giáo Pháp chân thực lại tốt biết bao.” Vào lúc khác, Ngài hỏi về lama khác. Vị tăng trả lời, “ À, ông ta ngồi ì ra đó, trùm áo khoác lên đầu và khóc suốt.” Và vị lama già nói, “Ồ, ông ấy đang thực hành Giáo Pháp chân thực.”
Đừng nghĩ rằng người này rơi vào một số trạng thái phiền muộn kinh niên. Ông ta khóc vì lòng bi. Nếu bạn thực sự muốn phục vụ nhu cầu của người khác, thì lòng bi cũng như trí tuệ chân thực như vậy là cần thiết; điều này làm bạn có thể phục vụ người khác chân thành và hiệu quả hơn. Trái lại, khi thiếu trí tuệ và lòng bi như vậy, lại làm ra vẻ phục vụ người khác, rốt lại có khả năng là chúng ta sẽ phục vụ cho tính tư lợi của mình, trong lúc trình diễn một vẻ ngoài là vị tha thanh tịnh.
Chúng ta có thể lấy sự loại suy khác của những con nhện giăng tơ làm tổ, thấy chúng giống như đang làm điều gì đó thật đẹp đẽ và phức tạp, nhưng thật ra chúng chỉ đang chờ đợi bắt những côn trùng khác để ăn thịt. Bất cứ khi nào chúng ta bắt đầu lẫn lộn Giáo Pháp với sự việc thế gian như tám mối quan tâm thế gian, chúng ta rơi vào nguy hiểm này. Khi dẫn dắt cuộc sống chúng ta như con nhện giăng lưới, cuối cùng chúng ta cũng bị bắt giữ trong mạng lưới của mình.
Thiền định liên tục về việc khó có được cuộc sống làm người. Vị Thầy tâm linh của bạn cũng nên giải thích chi tiết những lý do khó đạt được thân người. Tóm lại, quyển Một Hướng Dẫn Về Cuộc Sống Cho Bồ Tát Đạo trình bày:
Những thuận lợi và nhàn rỗi này, thật khó có được, khi đã đạt được rồi, chúng đem lại lợi ích cho người khác. Nếu lơ là không quan tâm đến cơ hội thuận lợi này, làm sao sự kiện đặc biệt này có thể xảy ra lần nữa?
Một sutra trình bày:
Ném những hạt đậu vào tường mong chúng có khả năng dính vào đó, nhưng tất cả chúng đều rơi xuống đất. Tương tự, muốn thấy việc sinh làm người là khó được ra sao, thì hãy xem số lượng chúng sanh.
Một sutra trình bày:
Ngài Sariputra (Xá Lợi Phất) hỏi Đức Thế Tôn, “Bạch Đức Thế Tôn, có bao nhiêu chúng sanh trong địa ngục? Và bao nhiêu chúng sanh trong các cõi ngạ quỷ, súc sanh, người, bán thiên và cõi trời?” Đức Thế Tôn trả lời, “Này Sariputra, số lượng những chúng sanh trong địa ngục giống như trái đất; số lượng pretas (ngạ quỷ) giống như những hạt cát của một thành phố được xây dựng bằng cát; số lượng súc sanh giống như những hạt ngũ cốc được sử dụng làm ra rượu; số lượng của bán thiên (a tu la) giống như những bông tuyết trong một trận bão tuyết, và số lượng của chư thiên và người giống như bụi đất dưới một móng tay.”
Thế nên, bạn phải biết rằng điều này rất khó đạt được. Một sutra trình bày:
Sự xuất hiện của một vị Phật thật hiếm có và khó thấy, và sinh ra là người cũng rất khó đạt được. Những bạn bè, lòng tin và cơ hội lắng nghe Giáo Pháp có thể không có được thậm chí trong một trăm a tăng kỳ nữa.
Nếu việc có được cuộc sống làm người với nhàn rỗi và thuận lợi là khó thì sự xuất hiện của một vị Phật cũng rất hiếm và khó tìm chẳng cần phải bàn cãi. Sự nói đến “bạn bè” là nói đến những người bạn tâm linh và thánh nhân như chư bồ tát v.v…; và sự nói đến “niềm tin” là niềm tin phục vụ như một nguyên nhân để đạt giác ngộ. Chúng “có thể không có được thậm chí trong một trăm a tăng kỳ.”
Do vậy, hãy thiền định theo cách này về sự khó đạt được một cuộc sống làm người với nhàn rỗi và thuận lợi cho đến khi tâm bạn chuyển khỏi chu trình sinh tử. Nếu cuộc sống làm người là khó đạt được, bằng mọi phương tiện bạn phải làm thấm nhuần cơ hội duy nhất với Giáo Pháp hiện tại này. Hãy trau dồi lòng bi chân thành cho những người có được cuộc sống làm người thuần túy nhưng trở về trắng tay. Nếu lòng bi không sinh khởi khi bạn thấy những người thế gian này, thì kinh nghiệm sẽ không xuất hiện. Nếu lòng bi phát sinh và sự nhiệt thành tăng trưởng, kinh nghiệm sẽ sinh khởi. Nếu sự nhiệt thành không gia tăng, thì thiền định là vô ích. Hãy thiền định về điều này trong ba ngày, sau đó quay trở lại!
Cơ hội của Giáo Pháp giống như sống trong một vùng đói kém đột nhiên gặp được một bữa tiệc. Nếu bạn đến dự một bữa tiệc lớn lại chẳng ăn gì, sau đó trở về cuộc sống khô cằn, điều này thật ngu dại. Tương tự, chúng ta đã lang thang trong sinh tử một thời gian dài vô tận, và giờ đây chúng ta ở trong hoàn cảnh có phương tiện làm cho chính mình và người khác đạt được giác ngộ. Bỏ qua cơ hội này thì thật điên khùng.
Nếu bạn phản ứng với sự ghen tị, kiêu mạn, giận dữ khi thấy người thế gian tham gia làm nhiều loại việc xấu, bạn vẫn thiếu một kinh nghiệm chân thực của Giáo Pháp. Nếu phát sinh lòng bi chân thực và kiên trì [10] gia tăng thì kinh nghiệm đã được sinh khởi. Những dấu hiệu này của Giáo Pháp thật sự xuất hiện trong dòng tâm thức của người đó. Để lòng bi chân thực như vậy xuất hiện, hãy chú tâm vào sự kiện người khác hoan hỷ hay đau khổ như chính bạn, và tất cả chúng ta tiếp tục đau khổ vì không biết nguyên nhân thật sự của đau khổ và nguyên nhân thật sự của hạnh phúc.
Khi người ta nghe về Atiyoga, Đại Viên Mãn. Mắt họ mở lớn và lắng nghe rất thích thú. Trái lại, khi chủ đề chuyển sang việc có được cuộc sống làm người là hiếm có và quý báu, họ lại tỏ ra lãnh đạm. Điều này không phải là một thái độ có ích. Khi trau dồi Bốn Tư Tưởng Chuyển Tâm, khuynh hướng chúng ta là cố che đậy toàn bộ, giống như mèo dấu phân trong cát. Bây giờ là lúc bộc lộ và sử dụng giáo lý này. Trong thời buổi hiện đại này, phụ nữ và đàn ông lớn tuổi thường cố che giấu tuổi tác của họ, và họ thật sự thích khi nghe người khác nói, “Ồ, bạn trông thật trẻ”. Tất cả đều là giả dối. Họ không còn trẻ nữa, họ già rồi. Những gì họ nên làm là chuẩn bị cho cái chết của họ.
Về mặt thực hành Giáo Pháp, rất thường xảy ra trường hợp bạn bè và bạn đồng hành sẽ là sự đe dọa cản trở lớn nhất. Mặt khác, những người bạn tâm linh có thể là người hỗ trợ lớn nhất; nhưng họ cũng có thể cản trở chúng ta trong thực hành. Thậm chí mối tương quan với một vị thầy tâm linh có thể là một chướng ngại việc thực hành của chúng ta. khi chúng ta bị ám ảnh với suy nghĩ, “Vị Thầy nói thế này”, và “vị Thầy nói thế kia”, thì nó trở thành một chướng ngại. Do đó, nó có thể tích lũy những nguyên nhân tái sanh vào cõi thấp qua mối tương quan với vị Thầy và bạn bè của chúng ta. Ở mức tối thiểu, cố gắng đừng cản trở lẫn nhau trong thực hành tâm linh. Nếu có thể giúp đỡ lẫn nhau, thì điều đó là tốt; mà, bất luận thế nào, hãy cẩn thận không gây chướng ngại cho nhau. Ở Tây Tạng, Ấn Độ, và Mỹ tôi đã thấy nhiều trường hợp bạn đồng hành cản trở lẫn nhau trong thực hành tâm linh của họ. Giải pháp là trách nhiệm thật sự của chính bạn. Bạn phải kiểm soát chính mình và biểu hiện một số nghị lực. Với những việc thế tục, chúng ta có thể thật sự cứng đầu như những con lừa, vậy; cũng như với Giáo Pháp đây là thời điểm cần cứng đầu và có nghị lực!
Cơ hội phi thường của Giáo Pháp là ở đây và bây giờ. Ngay bây giờ chúng ta ở giữa một bữa tiệc Giáo Pháp vĩ đại. Thật là một lỗi lầm tai hại khi suy nghĩ rằng chỉ những người khác cần loại thực hành này vì bạn là người đặc biệt không cần thiết thực hành điều này. Tôi đã nghe người ta có quan điểm này ở Tây Tạng. Một số lama nói, “Ồ, tôi không cần làm, nhưng các bạn nên làm.” Nhưng chúng ta có thể hỏi những người như vậy, “Bạn thật sự có năng lực khắc phục những phiền não và nguồn đau khổ của bạn hay không?” Thường là không, những người như vậy chỉ biểu lộ tính tự cao tự đại và sự khờ dại của họ.
Nhờ thiền định về sự khó được một cuộc sống làm người với nhàn rỗi và thuận lợi như vậy, trong tương lai bạn sẽ có được một cuộc sống làm người, bạn sẽ thoát khỏi thèm khát về cuộc sống này, bạn sẽ không suy nghĩ về bất cứ điều gì ngoài Giáo Pháp, và cuối cùng bạn sẽ trở thành một vị Phật. Hãy thực hành điều này! Sự thiền định về việc khó được thân người với nhàn rỗi và thuận lợi là phần thứ hai trong Giải Thoát Tự Nhiên Qua Thiền Định: Những Hướng Dẫn Dựa Trên Kinh Nghiệm Về Tiến Trình Chuyển Tiếp.
Gyatrul Rinpoche luận giảng
Việt dịch: Tuệ Pháp
Trích: Giải Thoát Tự Nhiên – Giáo lý của Đức Padmasambhava về Sáu Bardo